Orman Yangınlarının Coğrafi İşaretli Ürünler Üzerindeki Etkileri

Orman yangınları, sadece doğanın değil, toprağın kültürünün de yangınıdır. Coğrafi işaretli ürünler bir ülkenin hafızasıdır; ekonomisinin, mutfağının ve geleceğinin bir yansımasıdır. Bu ürünlerin yok oluşu, sadece lezzet kaybı değil; aidiyet kaybıdır.

Prof. Dr. Oğuz ÖZYARAL, Antalya Belek Üniversitesi Rektör Yardımcısı, Mikrobiyolog ve Koruyucu Sağlık Uzmanı, [email protected], [email protected]

Bir Ateş Yalnızca Ormanı Yakmaz

Yanan sadece ağaç değil. Toprakla özdeşleşmiş bir kültür, o yöreye ait tatlar, geleneksel üretim biçimleri ve geçim kaynakları da küle karışıyor. Özellikle coğrafi işaretli ürünlerin yetiştiği alanlarda çıkan orman yangınları, telafisi güç zararlar bırakıyor. Çünkü bu ürünler sadece ekonomik birer değer değil, aynı zamanda birer kimliktir. Bu yazıda, orman yangınlarının Türkiye’nin coğrafi işaretli ürünleri üzerindeki etkilerini; çevresel, ekonomik ve kültürel boyutlarıyla ele alacağız.

Coğrafi İşaret Nedir, Neden Korumamız Gerekir?

Kimliği Belirleyen Lezzetler

Coğrafi işaretli ürünler, belirli bir bölgeyle özdeşleşmiş, geleneksel bilgi ve üretim yöntemleriyle üretilen ürünlerdir. Bir yörenin toprağı, iklimi, insan emeği ve kültürü birleşerek bu ürünleri şekillendirir. Ayvalık zeytinyağı, Malatya kayısısı, Antep baklavası, Datça bademi, Finike portakalı gibi yüzlerce ürün, coğrafi işaretle tescillenmiştir.

Ulusal Miras ve Küresel Marka

Bu ürünler, Türkiye’nin yerel zenginliğinin dışa açılan yüzüdür. Yalnızca yerel kalkınmayı desteklemez, aynı zamanda ülke ihracatında marka değeri yaratır. Korumak, sadece yöre halkının değil, ülke ekonomisinin de menfaatinedir.

Yangınların Ekolojik ve Tarımsal Etkileri

Doğal Dengenin Bozulması

Yangın sonrası bitki örtüsünün yok olması, topraktaki mineral dengesini bozar. Coğrafi işaretli birçok ürün, belirli mikroklima koşullarında yetişir. Bu iklimsel hassasiyet, yangınla ortadan kalktığında ürünün hem verimi hem de karakteri değişir. Örneğin; Datça bademi, yalnızca bölgenin özgün kurak ve rüzgarlı ikliminde bu denli ince kabuklu olabilir.

Arıcılıktan Otuna, Her Şey Etkilenir

Yangınlar sadece ana ürünü değil, onun etrafındaki tüm biyolojik döngüyü etkiler. Kekik, adaçayı, defne, keçiboynuzu gibi tıbbi ve aromatik bitkiler; arıcılık faaliyetleri için elzem olan çam balı üretimi ve endemik türler yok olur. Arılar bölgeyi terk eder, çiçeklenme döngüleri bozulur, tozlaşma azalır.

Ekonomik Kayıplar ve Yöresel Geçim Krizi

Üreticinin Umudu Kül Olduğunda

Orman yangını sonrası bir üretici sadece o yılın mahsulünü değil, çoğu zaman 5 ila 10 yıllık gelirini kaybeder. Zeytinliklerin yeniden verime geçmesi yıllar alır. Bağlar, fidanlar, çalılıklar… Hepsi sıfırlanır. Bu durum çiftçiyi borç batağına sürüklerken tarımsal göçü ve üretimden kopuşu hızlandırır.

Kayıtlı Ekonomide Görünmeyen Kayıp

Çoğu coğrafi işaretli ürün aile işletmelerinde, küçük üreticiler tarafından işlenir. Yani kayıp sadece tarımsal ürünle sınırlı kalmaz; iş gücü, kadın emeği, küçük ölçekli kırsal ekonomiler de çöker. Datça’da badem işleyen kadın kooperatifleri ya da Marmaris’teki arıcı birlikleri bunun canlı örneğidir.

Kültürel Hafızanın Yangınla Silinmesi

Geleneksel Bilginin Kaybı

Coğrafi işaretli ürünler, sadece toprağa bağlı değil; o toprağın insanlarının aktardığı bilgiye de bağlıdır. Yangın, bir ürünün yetişme alanını yok ettiği gibi, onun etrafında şekillenmiş ritüelleri, tarifleri, anlatıları da bitirir. Mesela Muğla’da “Kekik Günü” ya da “Zeytin Bayramı” gibi festivaller, o ürün çevresinde gelişen sosyal dokunun bir parçasıdır.

Turizm, Gastronomi ve Bellek Kaybı

Birçok bölge gastronomi turizmiyle kalkınmakta. Ancak yangın sonrası coğrafi işaretli ürünler azaldığında restoran menülerinden, yöresel pazar stantlarına kadar her şey eksilir. Turist, bölgenin kokusunu, tadını, özgünlüğünü bulamaz.

Koruma ve Önleme Stratejileri: Ne Yapılmalı?

Risk Haritaları ve Önleyici Tedbirler

Coğrafi işaretli ürün bölgeleri, orman yangını riski taşıyan alanlarla üst üste çakışıyor mu? Bu sorunun cevabı, yeni nesil tarım politikalarının temelini oluşturmalı. Tarım ve Orman Bakanlığı’nın, Tarım Sigortaları Kurumu’nun (TARSİM), Coğrafi İşaretler Dairesi’nin birlikte çalışması gerekir.

Yerel Üreticiyi Güçlendirmek

Yangın öncesi risk azaltma, yangın sonrası ise rehabilitasyon politikalarıyla üretici desteklenmeli. Yangınlara dayanıklı tarım teknikleri öğretilmeli, geleneksel bilgi kayıt altına alınmalı, yerel ürün sigortası gibi teşvik sistemleri genişletilmelidir.

Eğitim ve Toplum Bilinci

Orman yangınlarına karşı sadece itfaiye değil; köylü, üretici, esnaf, öğrenci herkes hazır olmalı. Çünkü koruduğumuz şey yalnızca bir meyve, bir bitki değil; binlerce yıllık birikimdir.

Sonuç: Külün İçinden Doğan Sorumluluk

Orman yangınları, sadece doğanın değil, toprağın kültürünün de yangınıdır. Coğrafi işaretli ürünler bir ülkenin hafızasıdır; ekonomisinin, mutfağının ve geleceğinin bir yansımasıdır. Bu ürünlerin yok oluşu, sadece lezzet kaybı değil; aidiyet kaybıdır. Önlem almak sadece devletin değil, toplumun da sorumluluğudur. Çünkü gelecekte bir sofrada yer alacak bir zeytinyağlı ya da bir bal kavanozu için bugün harekete geçmek gerekir.